ابزار هدایت به بالای صفحه

يكى از مهمترين الگوهاى دين‏شناختى حضرت امام در حوزه مسايل زنان، كه در واقع یک وجه مهم و اساسى در تمايز ميان انديشه و نگاه ايشان و بسيارى از بزرگان ديگرى كه از زبان دين سخن مى‏گفتند و مى‏گويند، به شمار مى‏رود؛اصل و محور فراگير و گسترده‏اى است كه در اينجا با عنوان مسؤوليت و دخالت در سرنوشت،از آن نام مى‏بريم. آن چه در اين بخش مورد نظر است عمدتا از وجه نظر مسؤوليت عملى زن در دو حوزه فرد و جامعه است و نگاهى به بعد كلامى و مباحث انسان شناختى ندارد. ترديدى نيست كه زن نيز ، در سرنوشت‏خود دخيل است و پاسخگوى عمل خود مى‏باشد.مدار تكليف و مسؤوليت، عبارت است از اراده، اختيار و آزادى عمل از يك سوو خرد و آگاهى از سوى ديگر. شرایط هر انسانى- زن يا مرد -در گرو دستاوردها و اكتسابات خود است، چه خوب و چه بد:

كل نفس بما كسبت رهينة ⁽¹⁾

و:

لها ما كسبت و عليها ما اكتسبت ⁽²⁾.

.آن چه در اين مختصر از منظر دين‏شناسى امام مطرح می شود؛ زن و مرد و مسؤوليت مشترك آنان در حوزه عمل بانوان ،به ويژه در زمينه‏ حضور اجتماعى ایشان مى‏باشد.مظاهر حضور اجتماعى اعم از تلاشهاى فرهنگى، آموزشى، سياسى و هنرى، تحصيل، اشتغال، توليدات صنعتى، كشاورزى ،دامى و ديگر فعاليتهاى اجتماعى با «حفظ جهات شرعى‏»، اختصاص به قشر يا جنسى خاص ندارد و زنان نيز نه تنهاحق پرداختن به آنها را دارند بلكه در بسيارى موارد تكليف دينى و اجتماعى آنان به شمار مى‏رود و تلاش حضرت امام نيز ،طى سالهاى مبارزه و پس از آن، از جايگاه مرجعى بزرگ و رهبرى كه فقط و فقط از موضع احكام دين و تكاليف اسلامى سخن مى‏گويد، مصروف اين شد كه بانوان را به صحنه آورد و از قيد و بندها و محروميتهاى خودساخته‏اى كه بر تلاش اجتماعى و نقش‏آفرينى آنان که با توطئه دشمنان و ناآگاهى ایجاد شده بود ،رها کند و آنان را به مرحله‏اى از رشد و بالندگى برساند كه در رديف يكى از افتخارات خود و جامعه اسلامى در آغاز وصيت‏نامه سياسى الهى خويش اعلان كند:

((ما مفتخريم كه بانوان و زنان پير و جوان و خرد و كلان در صحنه‏هاى فرهنگى و اقتصادى و نظامى حاضر و همدوش مردان يا بهتر از آنان، در راه تعالى اسلام و مقاصد قرآن كريم فعاليت دارند...و از محروميتهايى كه توطئه دشمنان و ناآشنايى دوستان از احكام اسلام و قرآن بر آنها بلكه بر اسلام و مسلمانان تحميل نمودند، شجاعانه و متعهدانه خود را رهانده و از قيد خرافاتى كه دشمنان براى منافع خود به دست نادانان و بعضى آخوندهاى بى‏اطلاع از مصالح مسلمين به وجود آورده بودند، خارج نمودند ⁽³⁾⁾⁾.

اصل همسانى زن و مرد در جايگاه اجتماعى و حضور سازنده و فعال در صحنه‏هاى مختلف جامعه -به عنوان يك انسان مستقل - امرى نيست كه آشنايان به اسلام بى‏آلايش و رها از داوريهاى پيش‏ساخته و تكلفهاى خودساخته، به آن اذعان نداشته باشند.مفسر عالى‏قدر، علامه طباطبايى در شرح جايگاه اجتماعى زن در بيانى كلى مى‏نويسد:

زن در برآوردن نيازهاى انسانى و اجتماعى خويش با مرد يكسان است و مى‏تواند مستقلا تصميم بگيرد و مستقلا عمل كند و مالك دستاوردهاى خود باشد.در نگاه ايشان تنها دو ويژگى در زن است كه طبعا و به مقتضاى آن دو، مسؤوليتهاى خاصى را متوجه او مى‏سازد:

«آن دو ويژگى، يكى جايگاه و مسؤوليت زن در چرخه شكل‏گيرى وجود آدمى و رشد آن است؛ كه بقاى نسل ،متكى بر اين جايگاه است و طبعا در «تشريع‏» و تنظيم مناسبات اجتماعى، به مقتضاى آن ، احكام و مسؤوليتهايى را متوجه او مى‏سازد و دوم، ساختار لطیف و ظرافتهاى ادراكى وى است كه به گونه‏اى در مسؤوليتهاى محوله به او تاثيرگذار مى‏باشد»

حضرت امام به مقتضاى شناخت همه جانبه و عميقى كه از آموزه‏هاى دينى دارند - به شرحى كه در مقدمه گذشت - رسالت‏خود و انقلاب اسلامى را دستيابى زنان، به مقام والاى انسانى مى‏دانند، به گونه‏اى كه بتواند در سرنوشت‏خود دخالت كند:

((ما مى‏خواهيم زن به مقام والاى انسانيت‏برسد.زن بايد در سرنوشت‏خودش دخالت داشته باشد)). ⁽⁶⁾

اگر قرآن كريم، سرنوشت جوامع را به دست‏خود آنان مى‏داند و پيشرفت و تحولات نيك آن را در سايه تلاشهاى آحاد جامعه معرفى می نماید ؛انحطاط اخلاق، فرهنگ ،زوال نعمتها و شكست تمدنها را نيز ناشى از عملكرد خود مردم مى‏شمارد ⁽⁸⁾ اين «مردم» اختصاص به گروهى خاص ندارد.جلوه‏اى از اين اصل قرآنى همان است كه در سخنان امام بارها بر آن تاكيد شده است; از جمله اينكه:

((اسلام زن را مثل مرد در همه شؤون، همان طورى كه مرد در همه شؤون دخالت دارد، دخالت مى‏دهد)). ⁽⁹⁾

حضرت امام چنان كه اشاره شد، دخالت در سرنوشت‏خود و شؤون اجتماعى را نه تنها حق بانوان ،بلكه تكليفی شرعى ،به عنوان عمل به وظيفه دينى و اجابت دعوت الهى مى‏شمارند و اين، الگويى است كه ما را در شناخت‏بيشتر دين يارى مى‏دهد و يك عامل اساسى برای برترى اسلام در تكريم شخصيت زنان و حمايت از حقوق اجتماعى و سياسى آنان و تاكيد بر مشاركت و حضور آنان در عرصه‏هاى مختلف اجتماعى در مقايسه باديگر مكاتب و نظامها است.

((اين بانوان را كى بسيج كرده كه در همه شؤون كشور دخالت مى‏كنند و دخالت‏بجايى هم مى‏كنند؟ اينها را خدا دعوت كرده است.اينها لبيك براى خدا دارند مى‏گويند)). ⁽¹⁰⁾

پيامبر اكرم (ص) دعوت خويش را، از روز نخست متوجه همه اقشار اجتماعى مى‏دانست.دومين فردى كه به او ايمان آورد يك زن بود كه تا آخر نيز به پاى ايمان خويش ايستاد و آن همه فداكارى كرد و نام خويش را به عنوان يكى از چهار زن برگزيده جهان توحيد ثبت نمود.زنان در همه صحنه‏ها حضور داشتند، حضورى مسؤولانه و از سر اداى وظيفه ديني و رسالت ايمانى خود، در پاسخ به نداى پيامبر (ص).در نخستين بيعتى كه با پيامبر (ص) پيش از هجرت در عقبه، از جانب چند نفر از مردم يثرب كه هنوز نام «مدينه‏» را نيز به خود نگرفته بود، صورت گرفت، از زنى به نام هفراء دختر عبيد بن ثعلبه نام برده شده است و در اهميت‏حضور وى همان بس كه برخى علت نامگذارى آن بيعت‏به «بيعة النساء» را همين مى‏دانند.در بيعت دوم سال بعد نيز ،حداقل دو زن حضور داشتند.در بيعت عمومى مردم مكه هنگام فتح آن نيز همه شركت جستند.قرآن كريم نيز به مساله استقبال زنان از بيعت پرداخته و پيامبر (ص) را موظف به‏پذيرش آن كرده است. ⁽¹¹⁾ در جريان هجرت نيز كه يك امر حياتى براى مسلمانان بود، چه در هجرت مخفيانه به حبشه كه از جمع حدود يكصد نفر  ازمهاجران، و چه در هجرت به مدينه، پيش از هجرت پيامبر (ص) و پس از آن كه مسلمانان اموال خويش را در مكه نهاده و به دنبال پيامبر (ص) روانه مدينه مى‏شدند و حدود 500 كيلومتر راه را با دشوارى بسيار طى مى‏كردند،نزديك 20 نفر زن شركت داشت.

حضرت امام در باب ضرورت مشاركت‏بانوان ،در آن چه كه به سرنوشت جامعه اسلامى مربوط مى‏شود، در حوزه‏هاى مختلف اجتماعى، بيانات بسيارى دارند كه پرداختن به همه نكات و آموزه‏هاى آن از مجال بحث‏بيرون است.آن چه در اين مختصر بازگو مى‏شود تنها اشاراتى بس كوتاه، آن هم به بخشى از محورها و عناوين است، افزون بر آنچه در ساير بخشهاى مقاله آمده است.

مشاركت‏سياسى:

يكى از محورهايى كه در حضور اجتماعى بانوان، سخت مورد تاكيد حضرت امام است، مساله مشاركت‏سياسى آنان مى‏باشد:

((زن بايد در سرنوشت‏خودش دخالت داشته باشد.زنها در جمهورى اسلام‏راى بايد بدهند.همان طورى كه مردان حق راى دارند، زنها حق راى دارند)). ⁽¹²⁾

((همان طورى كه مردها بايد در امور سياسى دخالت كنند و جامعه خودشان را حفظ كنند، زنها هم بايد دخالت كنند و جامعه را حفظ كنند.زنها هم بايد در فعاليت‏هاى اجتماعى و سياسى همدوش مردها باشند)). ⁽¹³⁾

آنچه در اين نوشته، به عنوان محور اصلى دنبال مى‏شود، اين نكته اساسى است كه حضرت امام اينها را از موضع دين و در جايگاه معرفى اسلام، بازگو مى‏كنندو چهره‏اى كه از دين و شريعت ترسيم مى‏كنند جز اين نيست كه بانوان دوشادوش مردان، در عرصه‏هاى مختلف اجتماعى و شؤون زندگى، حضور فعال و مسؤولانه دارند.

حضور در عرصه سازندگى:

يكى ديگر از صحنه‏هاى مشاركت فراگير، مساله سازندگى همه جانبه كشور و جامعه است كه هيچ كس نبايد و نمى‏تواند ترديد كند كه بدون حضور فعال بانوان جامعه اسلامى، بتوان در اين مهم توفيق كامل به دست آورد.در اين خصوص نيز حضرت امام، تاكيدهاى زيادى دارند:

((همه ملت ايران، چه بانوان و چه مردان بايد اين خرابه‏اى كه براى ما گذاشته‏اند، بسازند.با دست مرد تنها درست نمى‏شود، مرد و زن بايد با هم اين خرابه را بسازند)). ⁽¹⁵⁾

((زنان شيردل و متعهد، همدوش مردان عزيز به ساختن ايران عزيز پرداخته چنانكه كه به ساختن خود در علم و فرهنگ پرداخته‏اند و شما شهر و روستايى را نمى‏يابيد جز آنكه در آنها جمعيتهايى فرهنگى و علمى از زنهاى متعهد و بانوان اسلامى ارجمند به وجود آمده است)). ⁽¹⁶⁾

حضرت امام اساسا معناى آزادى صحيح بانوان را نيز همين مى‏شمارند كه آنان بتوانند با حفظ شؤون دينى و انسانى خود، در سازندگى كشور نقش ايفا كنند:

((امروز زنان در جمهورى اسلامى همدوش مردان در تلاش سازندگى خود و كشور هستند و اين است معناى آزادزنان و آزادمردان، نه آنچه در زمان شاه مخلوع گفته مى‏شد، كه آزادى آنان، در حبس و اختناق و آزار و شكنجه بود)). ⁽¹⁷⁾

تلاش فرهنگى:

يكى از عرصه‏هاى حضور اجتماعى كه از منظر دينى، بانوان وظيفه دارند در آن مشاركت فعال داشته باشند، تلاش در عرصه فرهنگ به معناى وسيع كلمه است.و حضرت امام، بارها بر اين مهم -كه طبعا بخش عمده‏اى از حيات اجتماعى را در بر مى‏گيرد- تاكيد كرده‏اند:

((شما مى‏دانيد كه فرهنگ اسلام در اين مدت مظلوم بود، در اين مدت چند صد سال، بلكه از اول بعد از پيغمبر سلام الله عليه تا برسد به حالا فرهنگ اسلام مظلوم بود، احكام اسلام مظلوم بودند، و اين فرهنگ را بايد زنده كرد و شما خانمها همان طورى كه آقايان مشغول هستند، همان طورى كه مردها در جبهه علمى و فرهنگى مشغول هستند، شما هم بايد مشغول باشيد)). ⁽¹⁸⁾

مشاركت در نظارت عمومى:

نظارت فعال و متعهدانه بر آن چه در جامعه اسلامى به ويژه در اجزاء نظام اسلامى مى‏گذرد و تلاش براى حسن جريان امور، وظيفه‏اى است‏شرعى و متوجه همه افراد جامعه- چه زن و چه مرد-زن نيز بايد در نظارت بر امور، خود را مسؤول بداند.نظارت مسؤولانه علاوه بر آگاهيهاى لازم، نيازمند حضور فعال و اظهار نظر در مسايل است:

((بايد همه زنها و همه مردها در مسايل اجتماعى، در مسايل سياسى وارد باشند و ناظر باشند; هم به مجلس ناظر باشند، هم به كارهاى دولت ناظر باشند، اظهار نظر بكنند)). ⁽¹⁹⁾

اين سخن امام، شعاعى از فرمان قرآن كريم است كه به صراحت پيوند مسؤولانه و ايمانى زنان و مردان مؤمن را يادآور مى‏شود و آنان را عهده‏دار مسؤوليت امر به معروف و نهى از منكر مى‏شماردو مسؤول اقامه نماز، اداى زكات و پيروى از خدا و رسول مى‏داند:

((و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولياء بعض يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة و يطيعون الله ورسوله اولئك سيرحمهم الله ان الله عزيز حكيم)). ⁽²⁰⁾

آرى به گفته قرآن، اين چنين جامعه‏اى با چنان پيوندهاى ايمانى و مناسبات اجتماعى مسؤولانه و نظارت همه جانبه در كنار انجام ديگر وظايف دينى است كه مورد لطف و عنايت‏خداوند قرار مى‏گيرد.

حضور در دفاع و تدارك ميدان نبرد:<span dir="ltr" sty

ادامه مطلب...